W szkole pruskiej
Pleszew pod zaborem pruskim
W początkach XIX w. Pleszew był miastem prywatnym. Właścicielem miasta była Ludwika Sokolnicka, w 1807r. sprzedała je Taczanowskim. W 1833r. miasto w myśl rozporządzeń pruskich, przestało być szlacheckim, a stało się samorządowym. Od 1817r. Pleszew stał się siedzibą powiatu i liczył wówczas 2130 mieszkańców. Od tego momentu miasto dość szybko się rozwijało i w 1837r., a więc dwadzieścia lat później, liczyło już 4392 mieszkańców. Pleszew w ogromnej większości zamieszkiwali Polacy, ale obok nich miasto zamieszkiwali Żydzi., których w 1858r było 1074. Ich liczba znacznie zmniejszyła się w drugiej połowie XIX w. Liczną grupę mieszkańców stanowili Niemcy, których w 1858r. było 1446. Struktura narodowościowa wiązała się z określoną przynależnością religijną. I tak Polacy to w olbrzymiej większości katolicy, Niemcy to przede wszystkim ewangelicy, natomiast Żydzi to oczywiście wyznawcy religii mojżeszowej. Mimo, że w Pleszewie Polacy stanowili znaczącą większość, to we władzach miejskich zasiadali głównie Niemcy i Żydzi. W 1910r. w skład magistratu wchodziło 5 członków, w tym 1 Polak. W 1910r. miasto liczyło 8.049 mieszkańców, a grunty miejskie wynosiły 1.271 ha, na których stało 550 domów. Podstawowym czynnikiem wpływającym na wzrost liczby ludności, zwłaszcza w drugiej połowie XIX w. był rozwój ekonomiczny miasta. Należy podkreślić znaczącą rolę rzemiosła i handlu, a w drugiej połowie XIX w. także stopniowo rozwijającego się przemysłu. Spośród rzemiosł najbardziej rozwijały się szewstwo, krawiectwo, kuśnierstwo, piekarstwo, a także kowalstwo, kołodziejstwo i stolarstwo. Do pierwszych zakładów przemysłowych w mieście można zaliczyć młyn parowy, który wybudowano przy dawnej ulicy Wrocławskiej (dziś Sienkiewicza) w latach 1852 – 1855 oraz Lejarnię Żelaza i Spiżu (1875r.). Fabrykę potem przejął Seweryn Samulski. W 1899r. inny znany przemysłowiec pleszewski Franciszek Ziółkowski utworzył małą drukarnię z hurtowym składem papieru, której późniejszym właścicielem został Kazimierz Świerkowski. Znaczącym wówczas zakładem był założony w 1866r. zakład kotlarski Józefa Sobczyńskiego. W mieście istniały również inne zakłady przemysłowe. Działalność gospodarczą wspierały Miejska Komunalna Kasa Oszczędnościowa, a z początkiem XX w. Bank Kupiecki. Przez cały XIX w. Pleszewianie aktywnie uczestniczyli w walkach o niepodległość i utrzymanie odrębności narodowej. Już wybuch w 1830r. powstania listopadowego odbił się głośnym echem w Księstwie Poznańskim. Mieszkańcy Wielkopolski, w tym także mieszkańcy Pleszewa, udzielali powstańcom poparcia. W walkach brali udział pleszewianie, którzy przyczynili się do zwycięstwa i odwrotu wojsk pruskich. Późniejsza klęska pociągnęła za sobą represje, ale od końca 1848r. zapanował w Wielkopolsce względny spokój aż do wybuchu powstania styczniowego. Już od lutego 1863r. w Pleszewie i najbliższej okolicy przygotowywano się do akcji zbrojnej. Szczególną rolę w tych przygotowaniach odegrał Edmund Taczanowski. Sformował on oddział liczący około 1000 ludzi, który po przedarciu się do zaboru rosyjskiego uczestniczył w walkach z armią rosyjską. Trudno dziś określić liczbę pleszewian uczestniczących w powstaniu. Wykaz imienny, zachowany w aktach magistratu, który obejmuje 36 pleszewian aktywnie uczestniczących w powstaniu jest zapewne niepełny.
Szkolnictwo i oświata
W XIX w. Pleszew był niezmiernie aktywnym ośrodkiem gospodarczym oraz społeczno-politycznym. Tutaj też w XIX w. prężnie rozwijała się oświata i kultura. Rozwój szkolnictwa w Wielkim Księstwie Poznańskim zaczął się od wprowadzenia obowiązku szkolnego z dniem 14 maja 1825r. Określał on jednak konieczność pobierania nauki, a nie konieczność uczęszczania do szkoły. W Pleszewie utworzono w 1817r. wspólną szkołę dla dzieci polskich i niemieckich, do której zaczęło uczęszczać coraz więcej dzieci, szczególnie po 1825r. Najstarsze luźne zapiski w aktach szkolnych Pleszewa zaczynają się od 1834r. i dotyczą przede wszystkim germanizacji dzieci polskich. W 1852r. wydzielono z dotychczasowej wspólnej szkoły oddzielną ewangelicką, do której uczęszczały dzieci niemieckie i żydowskie. Polacy mieli odtąd osobną szkołę, w której uczyli proboszcz, wikariusz i 6 nauczycieli. Pod koniec 1858r. do szkoły ewangelickiej uczęszczało 469 dzieci, a do katolickiej – 514. Istniała wówczas w Pleszewie koncesjonowana prywatna szkoła żydowska z trzema klasami. Szkoła dla dzieci polskich, do której uczęszczały również dzieci niemieckie, wyznania katolickiego, mieściła się przy Rynku w niedużym budynku (obecnie budynek u zbiegu ulicy Kraszewskiego i Rynku). Warunki lokalowe były niezmiernie trudne. W tej sytuacji władze miejskie i powiatowe podjęły decyzję wybudowania nowej szkoły. W 1908r. przystąpiono do budowy i w ciągu 13 miesięcy postawiono dwupiętrowy gmach, w którym w 1912r. uczyło się 1100 dzieci (obecnie budynek Szkoły Podstawowej nr 1). W 1868r. utworzono też w Pleszewie tzw. Wyższą Szkołę dla Dziewcząt. Była to szkoła prywatna, której celem było zapewnić dziewczętom przez trzy lata „uprzejmą i staranną opiekę i takież wychowanie”. Szkoła ta mieściła się w budynku przy ulicy Sienkiewicza (obecnie Biblioteka Publiczna). W 1871r. przejęło ją miasto. Istniała również w mieście szkoła preparandów, przygotowująca kandydatów do seminariów nauczycielskich. Brak szkoły średniej w Pleszewie powodował, że niektórzy synowie obywateli pleszewskich uczęszczali do otwartego w 1845r. gimnazjum w Ostrowie Wielkopolskim. Dopiero utworzenie seksty, a następnie klas wyższych w 1871r. przy niemieckiej szkole obywatelskiej dało początek szkole średniej w Pleszewie. W dziejach oświaty i kultury Pleszewa ważną rolę spełniała walka z germanizacją. Szerokim echem odbił się w Pleszewie strajk dzieci wrzesińskich z 1901r. Doprowadził on do wybuchu w 1902r. strajku w szkole ludowej w Pleszewie, gdzie najdłużej w akcji strajkowej wytrwały Maria Bociańska i Maria Majewska, bo od 1902 do 1905r. Polityce germanizacyjnej ludność polska przeciwstawiła się poprzez podejmowanie działań w różnych organizacjach gospodarczych czy kulturalnych. Takimi organizacjami były między innymi: Bractwo Strzeleckie założone w 1848r., Towarzystwo Rolnicze, które powstało w 1861r., Towarzystwo Przemysłowe Pleszewskie, istniejące od 1869r. Ożywioną działalność prowadziły koła śpiewacze: Towarzystwo Śpiewu św. Cecylii i Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”. Działał Klub Kręglarski i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Ważną rolę w walce z germanizacją spełniało powstałe w 1880r. Towarzystwo Czytelni Ludowych. Do najbardziej aktywnych działaczy towarzystw kulturalnych należeli: Stanisław Suchocki, Anna Suchocka, Ludomira Likowska, dr Teodor Kubacki, Władysław Zboralski, Stanisław Bendlewicz, Wiktoria Bociańska. To działalność tych organizacji, a także praca wspomnianych pleszewian, wspieranych oczywiście przez wielu często anonimowych działaczy, przyczyniały się do ożywienia życia kulturalnego i wpływały na wychowanie patriotyczne mieszkańców Pleszewa.
Początki i rozwój szkoły średniej w Pleszewie
Początki gimnazjum w Pleszewie sięgają roku 1871. Właśnie w tym roku przy niemieckiej szkole obywatelskiej (Deutsche Burgerschule) utworzono sekstę, a w następnych latach klasy wyższe. Szkoła ta była jedyną w mieście, a także w najbliższej okolicy, szkołą średnią. Jej utworzenie dało początek szkolnictwu średniego szczebla na ziemi pleszewskiej. W 1896r. do istniejących już klas dołączono tercję wyższą. Szkoła liczyła wówczas 72 uczniów. W tym też roku obchodzono uroczyście jubileusz 25 lecia szkoły. Miasto też zaczęło czynić starania by upaństwowiono oddziały gimnazjalne. Pruskiemu Ministerstwu chodziło jednak o stworzenie zakładu realnego, który wychowywałby przyszłych pruskich urzędników, stąd też stawiano władzom lokalnym wysokie wymagania. Miasto na własny kosz miało wybudować specjalny, odpowiednio wyposażony gmach oraz mieszkanie dla dyrektora. W tym czasie zajęcia odbywały się w jednym z budynków obecnej Szkoły Podstawowej nr 2.
Budowę nowego gmachu, który do dzisiejszego dnia jest siedzibą szkoły, rozpoczęto 1 XI 1910r., a ukończono z początkiem 1912 roku. W dniu 26 lutego 1912r. dokonano uroczystego aktu poświęcenia szkoły. Szkoła ta, pierwsza średnia szkoła w mieście, realizowała swój program do grudnia 1918r. Po ukończeniu tego typu szkoły absolwent otrzymywał prawo wstępu na wyższe uczelnie oraz prawo do zajmowania odpowiednich stanowisk w administracji. Ukończenie 6 klasy gimnazjum upoważniało także do odbywania jednorocznej służby wojskowej. W dzielnicy pruskiej szkolnictwo średnie ogólnokształcące dzieliło się na dwa rodzaje: dziewięcio i sześcioklasowe, które dzieliły się z kolei na:
a) gimnazja i progimnazja
b) gimnazja realne i progimnazja realne
c) wyższe szkoły realne i szkoły realne.
Szkoła pleszewska była progimnazjum realnym. Obejmowało ono naukę następujących przedmiotów: religii trzech wyznań – ewangelickiej, katolickiej, i judaistycznej – w wymiarze 17 godzin, języka niemieckiego 29 godzin, języka francuskiego 31 godzin, języka angielskiego 13 godzin, historii 9 godzin, nauki o ziemi 12 godzin, rachunków i matematyki 29 godzin, nauk przyrodniczych (fizyka, chemia) 18 godzin, pisania 6 godzin, rysunków 10 godzin, kaligrafii 4 godziny, gimnastyki 9 godzin i śpiewu 6 godzin. Razem tygodniowo 204 godziny dla całej szkoły (6 oddziałów). Klasa miała przeciętnie 34 godziny zajęć lekcyjnych w tygodniu. Wysoki poziom tej szkoły pociągał za sobą konieczność właściwego doboru grona nauczycielskiego, a zwłaszcza jego przygotowania intelektualnego. W roku szkolnym 1913/1914 państwowa szkoła realna w Pleszewie zatrudniała dziesięciu nauczycieli na określonych stanowiskach. Najlepsze wyniki uzyskiwano w nauczaniu języka niemieckiego, matematyki i religii. Wysoki poziom osiągały także nauki przyrodnicze, geografia i historia. Z czasem wysoki poziom nauczania osiągnęły języki zachodnioeuropejskie. Nauczanie historii obejmowało znajomość historii Niemiec, zwłaszcza rodu Hohenzollernów. Również nauczanie obejmowało geografię Niemiec, połączoną z ogólną znajomością kontynentów i oceanów. Natomiast zajęcia z nauk przyrodniczych, oprócz teorii, obejmowały także ćwiczenia laboratoryjne. Takie ćwiczenia odbywały się z fizyki i chemii dwa lub trzy razy w tygodniu po jednej godzinie. Przedmioty techniczne obejmowały gimnastykę, śpiew i kaligrafię. Część zajęć z gimnastyki przeprowadzono w hali miejskiej, większość natomiast odbywała się na świeżym powietrzu lub nie odbywała się wcale. Rok szkolny rozpoczynał się wedle utartego niemieckiego zwyczaju 1 kwietnia i trwał do Wielkanocy. Egzamin dojrzałości odbywał się dwukrotnie w ciągu roku, około Wielkanocy i w okresie od 15 sierpnia do 15 września. Wyniki egzaminu decydowały o otrzymaniu świadectwa bezwarunkowej dojrzałości, warunkowej, względnie zaświadczenie o negatywnym wyniku egzaminu dojrzałości. Kandydatów do szkoły przyjmowano po ukończeniu dziewiątego roku życia, a wyjątkowo tych, którzy nie ukończyli 12 roku życia. Warunkiem przyjęcia było też ukończenie czteroletniej szkoły ludowej. Kandydaci musieli wykazać się umiejętnością płynnego czytania i pisania po niemiecku i łacinie, znajomością gramatyki i ortografii niemieckiej oraz części mowy. Z matematyki obowiązywała znajomość czterech podstawowych działań. Kandydaci musieli też wykazać się znajomością Starego i Nowego Testamentu. Wstępujący do szkoły zobowiązani byli do opłat szkolnych w wysokości 110 marek. Koniec XIX w. i początek XX w. to narastanie procesów germanizacyjnych, które dotknęły również oświatę. Polacy w sposób zdecydowany przeciwstawili się polityce germanizacyjnej poprzez działalność na wsi i w mieście. W okresie I wojny światowej szkoła realizowała swój program bez specjalnych przeszkód.
Polska młodzież w szkole pruskiej
Przełom XIX i XX wieku charakteryzował się narastaniem procesów germanizacyjnych. Walka z polskością toczyła się we wszystkich dziedzinach, tak w sferze politycznej, kulturalno-narodowościowej jak i w gospodarce. Te procesy germanizacyjne widoczne są w szkolnictwie. Władze niemieckie wprowadzały szereg rozporządzeń, których celem było utrudnienie rozwoju wszystkiego co polskie. W pleszewskim gimnazjum do wybuchu I wojny światowej nie uczył żaden nauczyciel-Polak. Mimo, że władze niemieckie utrudniały młodzieży polskiej dostęp do wykształcenia średniego, to jednak do pleszewskiego gimnazjum uczęszczało wielu uczniów narodowości polskiej. W 1908 roku do seksty uczęszczało 28 uczniów, z czego 12 to na pewno Polacy, którzy stanowili 43% uczniów tej klasy. Również quinta, która liczyła 25 uczniów, w 45% składała się z uczniów narodowości polskiej. Podobnie w latach następnych liczba uczniów-Polaków utrzymywała się na takim samym poziomie. W 1910 roku do gimnazjum uczęszczało 82 uczniów, w tym 34 narodowości polskiej, co stanowiło 41% ogółu uczniów pruskiej Szkoły Realnej. W roku następnym na ogólną liczbę 106 uczniów, 47 było narodowości polskiej, co wynosiło 44% ogółu uczniowskiej społeczności. Również w roku 1912 widać wyraźny wzrost liczby uczniów narodowości polskiej. Na ogólną liczbę 121 uczniów, uczniowie narodowości polskiej, których jest 60, stanowią 50%. Relatywny wzrost liczby uczniów polskich w pleszewskiej pruskiej szkole występuje także później, zwłaszcza pod koniec I wojny światowej. W 1917 roku na 86 uczniów, 45 było narodowości polskiej, co daje 52% ogólnej liczby uczniów. Również w 1918 roku liczba uczniów-Polaków wynosiła ponad 50%. Szkoła liczyła wtedy 121 uczniów, a wśród nich 61 uczniów było Polakami. Dane liczbowe podane powyżej mogą wypaść korzystniej, jeżeli uwzględnimy te nazwiska, które wyraźnie zostały zniemczone, zgodnie z ówczesną praktyką pruską. Przytoczone liczby są wystarczającym argumentem na potwierdzenie tezy, że pleszewska społeczność w warunkach braku państwowości polskiej doceniała wartość średniego wykształcenia polskiej młodzieży, co było warunkiem uzyskania lepszej pozycji życiowej, a tym samym, zwiększenia liczby i podniesienia poziomu polskiej inteligencji zdolnej do skutecznego działania w państwie pruskim.
II Rzeczpospolita
Pleszew
Mieszkańcy ziemi pleszewskiej nigdy nie pogodzili się z faktem utraty niepodległości. W minionym okresie kilkakrotnie chwytali za broń w walce o wolność, tworzyli też system organizacji i instytucji by skutecznie przeciwstawiać się germanizacji. w ostatnich latach niewoli duszą walki o niepodległość był pleszewski proboszcz ks. Kazimierz Niesiołowski. Wybuch powstania nie zaskoczył więc pleszewskich działaczy. W trakcie działań powstańczych, kompania pleszewska brała udział w walkach w Poznaniu, Krotoszynie, w rejonie Ostrzeszowa, pod Kobylą Górą i Ligotą oraz w krwawych walkach pod Rawiczem. Po zakończeniu I wojny światowej i walk powstańczych Pleszew, podobnie jak za czasów pruskich, był siedzibą powiatu, który wchodził w skład województwa poznańskiego. Pierwszym starostą powiatu pleszewskiego był Artur Szenic.
Po odzyskaniu niepodległości Pleszew liczył 7562 mieszkańców, a obszar gruntów miejskich wynosił 1272 ha. Równocześnie w 1921r. naliczono w mieście 481 nieruchomości. Pod względem narodowościowym Pleszew zamieszkiwała ludność pochodzenia polskiego, Niemcy oraz Żydzi. W okresie międzywojennym Pleszew systematycznie był rozbudowywany. W kwietniu 1925r. powołano Komitet Rozbudowy Miasta, który podjął działania zmierzające do przyłączenia do obszaru miejskiego m. in. Baranowa, Kowalewa i Malinia. Decyzja o likwidacji powiatu pleszewskiego zahamowała jednak dość pomyślny rozwój miasta. Po odzyskaniu niepodległości w Pleszewie nadal pomyślnie rozwijało się życie kulturalne. W dalszym ciągu w mieście i powiecie działało Towarzystwo Czytelni Ludowych. Życie sportowe Pleszewa nie miało już takiego rozmachu, jak w czasach niewoli. Nadal działały „Sokół” i Bractwo Strzeleckie, a obok nich Klub Kręglarzy „Potentia”, Klub Sportowy Żeński „Śnieżka”. Z obiektów sportowych w mieście funkcjonował stadion sportowy i miejska sala gimnastyczna.
Powstanie i rozwój polskiej szkoły, kształcenie, wychowywanie, rozbudowa
Pierwszym polskim dyrektorem szkoły został prefekt gimnazjum ks. Stanisław Herwart, który stanowisko owe objął 30 kwietnia 1919r. W lipcu 1919r. zakończył pracę w pleszewskim gimnazjum Robert Isbert. Spośród byłego grona niemieckiego pozostał jedynie August Heinze, który pracował do 1 lipca 1921r. Również w 1919r. miejsce odźwiernej Balkow zajął inwalida wojenny Leon Matuszewski. Nowy rok szkolny 1919/1920 rozpoczął się po czterotygodniowych wakacjach dnia 1 maja, w myśl utartego zwyczaju niemieckiego. Stosowne przemówienie wygłosił dyr. ks. Stanisław Herwart. Wswoim przemówieniu zaznaczył, że chociaż odwróciła się karta historii, to polska władza szkolna nigdy nie będzie zabraniać młodzieży innej narodowości używania języka ojczystego, gdyż dostatecznie docenia świętość skarbów kulturalnych każdego narodu. Następne dni były również uroczyste. Dnia 3 maja uczniowie polscy po raz pierwszy obchodzili uroczyście. Nauki w tym dniu nie było, podobnie jak i w dniu 7 maja, kiedy otwarto uroczyście uniwersytet w Poznaniu. Nowy system szkolnictwa średniego uruchomiono w Pleszewie w roku szkolnym 1933/1934. Pierwsi absolwenci liceum w liczbie 18, sześcioletniego cyklu trwania nauki opuścili mury szkoły w roku 1939. Czteroletnie gimnazjum pożegnało abiturientów „małej matury” w liczbie 22 w 1937r. Przy bibliotece funkcjonowała wypożyczalnia podręczników szkolnych, dysponująca 337 pozycjami, a przeznaczona dla uczniów gorzej sytuowanych, których rodzice nie mogli pozwolić sobie na zakup potrzebnych podręczników. Od początku istnienia gimnazjum pleszewskiego jako szkoły średniej, obok zarządzeń władz nadrzędnych, szkoła posiadała własne, wewnętrzne przepisy szkolne. Większość uczniów uczęszczająca do ginazjum w Pleszewie wywodziła się z Wielkopolski. Ze statystyki roku szkolnego 1928/1929, na ogólną liczbę 239 uczniów, 95 urodzilo się w Pleszewie, a 39 w powiecie pleszewskim. Uczniowie więc w dużej części wywodzili się z domów średniozamożnych. Mimo to, podjęcie przez nich nauki pociągało za sobą znaczne wydatki. tym bardziej, iż czesne w końcu lat dwudziestych i na początku lat trzydziestych wynosiłio 110 zł rocznie. Dla wielu rodzin był to często zbyt duży wydatek, uniemożliwiający kontynuowanie nauki w gimnazjum. Był to też poważny problem dla szkoły. Uczniowie jednak mogli korzystać z całkowitego zwolnienia z opłat bądź uiszczali je częściowo. Takie zwolnienia rozpatrywane były na posiedzeniach rady pedagogicznej niezwykle wnikliwie, tak aby faktycznie umożliwić naukę uczniom zdolnym, a wywodzącym się z niezamożnych rodzin.
Organizacje młodzieżowe i samorząd szkolny
Ważnym elementem pracy szkoły była działalność licznych organizacji uczniowskich.
Były to takie organizacje jak: ZHP, Towarzystwo Tomasza Zana, Bratnia Pomoc, Koło Młodzieży Czerwonego Krzyża, Kasa Oszczędności, Liga Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, Hufiec Szkolny, Szkolny Klub sportowy „Wicher”, samorząd uczniowski. Ponadto działały teatr szkolny, chór oraz orkiestra gimnazjalna. Organizacją, która bardzo poważnie działała na terenie szkoły był Związek Harcerstwa Polskiego. Drużyna harcerska przy pleszewskim gimnazjum zawiązała się z inicjatywy uczniów klas starszych.
Znaczącą instytucją życia wewnątrzszkolnego stała się utworzona 23 kwietnia 1920r. Bratnia Pomoc. Powstanie tej organizacji wynikło z potrzeby uczniów. Początkowe problemy polskiej szkoły, reorganizacja całego systemu szkolnictwa pruskiego, zacofanie kraju wynikające z zakończenia wojny, pociągały za sobą trudną sytuację ucznia. To właśnie im z pomocą przyszła Bratnia Pomoc. Organizacja ta prowadziła typową działalność opiekuńczą. Bratnia Pomoc wspierana była przez dyrekcję szkoły oraz przez mieszkańców miasta. Wyjątkową ofiarnością wykazał się pleszewski lekarz Jan Białasik. Głównym celem Bratniej Pomocy było ułatwienie młodzieży niezamożnej nabywania książek, które mogli wypożyczać za niewielką odpłatnością wartości 10% ceny książki, oraz udzielanie pożyczek. Pieniądze uzyskane za wypożyczenie książek oraz dary społeczeństwa przeznaczano na zakup nowych i udzielanie kredytów. W sumie do 1929r. zakupiono 337 książek oraz udzielono niewielkich pożyczek o łącznej kwocie 49zł. Swoją działalnością Bratnia Pomoc umożliwiła wielu uczniom kontynuowanie nauki w gimnazjum.
Ważną rolę w życiu szkoły spełniało Koło Młodzieży Czerwonego Krzyża. Opiekunami tej organizacji byli dr Władysław Zalewski oraz prof. Władysław Borek. Organizacja zrzeszała głównie młodzież klas starszych i w 1932r. liczyła 206 członków.
W roku 1927 na terenie szkoły utworzono Towarzystwo Tomasza Zana, które wyłoniło się z istniejącego już od 21 września 1924r. Koła Historyczno Literackiego. Opiekunem koła był prof. Karol Masłowski, a pierwszym prezesem J. Chojnacki. Działalność koła, to dokształcanie młodzieży w zakresie dziejów literatury i historii narodu polskiego. Członkiem Koła mógł być każdy uczeń i uczennica klasy VI,VII, VIII. Towarzystwo Tomasza Zana (TZZ) miało ogromny wpływ na cały proces dydaktyczny. Jego działalność przyczyniła się do wzbogacenia pracy wychowawczej. Formy pracy TZZ aktywizowały całą młodzież gimnazjalną. Praca samokształceniowa przygotowywała młodzież do społecznej aktywności.
Kolejną organizacją, która działała na terenie szkoły była Szkolna Kasa Oszczędności (SKO). Rozpoczęła ona działalność w 1927r. pod patronatem Miejskiej Kasy Oszczędnościowej. Działalnością SKO kierowało Walne Zgromadzenie Członków, Zarząd i Komisja Rewizyjna. Opiekunem SKO był prof. Józef Koperny. W dniu 31 października każdego roku obchodzono „Dzień Oszczędności”, w którym propagowano ideę oszczędzania. W latach 1929-1939 na terenie szkoły działała Liga Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej. Kołem LOPP opiekował się prof. Jan Mikołajewski. Organizacja ta spełniała ważną rolę w wychowaniu społeczno-obywatelskim młodzieży. Swoja działalnością organizacja obejmowała głównie starsze klasy.
Podobny zakres działania reprezentowała Liga Obrony Przemysłu Polskiego. Organizacją opiekowali się prof. Stefan Szarecki oraz prof. Janina Sadowska. W 1932r. organizacja liczyła 106 członków.
Ważną rolę w podnoszeniu sprawności fizycznej oraz w przygotowaniu wojskowym uczniów spełniał „Hufiec Szkolny” założony 6 września 1924r. Opiekę nad hufcem sprawował kpt. J. Kaczorowski. Do hufca należały w całości klasy od VI do VIII oraz kilku uczniów z klasy V.
Ważną rolę w życiu szkoły spełniał samorząd uczniowski. Jego początki przypadają jednak dopiero na rok szkolny 1932/33. Samorząd do szkoły wprowadzono bardzo ostrożnie, angażując do jego prac początkowo tylko uczniów klas starszych. Przy pomocy samorządu dyrekcja starała się wywierać wpływ na młodzież, na jej stosunek do obowiązku szkolnego. Postawę moralną uczniów kształtowano przez wychowanie religijne. Podawano różne wzorce i sposoby postępowania. Organizowano uroczystości religijne, omawiano i przedstawiano sylwetki ludzi oddanych sprawie innych. Pracę religijną w szkole koordynowała działalność Koła Misyjnego, którego poczynaniami kierowała prof. Kazimiera Kubacka. Olbrzymi wpływ na życie szkoły, jego poziom mieli również rodzice uczniów, a także środowisko. Od początku istnienia polskiego gimnazjum rodzice, choć nie tworzyli formalnego samorządu rodzicielskiego, wywierali znaczący wpływ na kierunki pracy szkoły, wspierali jej działalność. W 1923r. powołano do życia Komitet Rodzicielski, który jako samorząd rodziców kontynuował dotychczasowe metody rodzicielskiego oddziaływania na sprawy szkoły. Znaczącą pomoc dla szkoły niosło obywatelstwo Pleszewa, a zwłaszcza starosta pleszewski A. Szenic, jak również K. Świerkowski, L. Zaboralski, S. Suchocki czy dr. J. Białasik. Dalszy pomyślny rozwój szkoły przerwał wybuch wojny 1 września 1939r.
Lata II wojny światowej i okupacji
Pleszew
Lata okupacji dla mieszkańców Pleszewa rozpoczęły się tragicznie.
Już 1 września 1939r pojawił się w godzinach popołudniowych nad miastem nieprzyjacielski samolot, który niespodziewanie zrzucił bomby na Aleje Mickiewicza. Zapewne celem tego ataku były pobliskie koszary. W wyniku tego ataku zginęło na miejscu 7 osób, a dalsze 3 zmarły w drodze do szpitala. Oprócz tego kilka osób zostało rannych. Te wypadki oraz wycofywanie się regularnego wojska, a wraz z nim ludności cywilnej z terenów zachodnich, wywołały w mieście niepokój i ucieczkę wielu mieszkańców Pleszewa w kierunku Kalisza i Prosny.
W dniu 21 września 1939r. objął oficjalnie urzędowanie komisaryczny burmistrz miasta Pleszewa Franz Vieweg. Już w pierwszych dniach okupacji władze hitlerowskie przystąpiły do usuwania wszelkich oznak polskości, wprowadzając niemieckie nazwy miejscowości, ulic, urzędów. Na ratuszu pojawiły się flagi hitlerowskie ze swastyką. Wkrótce po zajęciu Wielkopolski przez wojsko i zorganizowaniu administracji niemieckiej zlikwidowano szkoły wyższe i średnie. Zachowano przez pewien czas powszechne szkoły dla dzieci polskich, z ograniczoną liczbą zajęć. Stopniowo jednak i te szkoły zaczęto zamykać. Hitlerowcy, uważając polskich nauczycieli za element szczególnie niebezpieczny, przeprowadzili ich rejestrację, a wielu wywieźli do Generalnej Guberni, na roboty do Niemiec czy do obozów koncentracyjnych. Taki też los spotkał kilkunastu nauczycieli z rejonu Pleszewa. Od kwietnia 1940r. niemieckie władze oświatowe zaczęły organizować specjalne szkoły niemieckie dla dzieci polskich o bardzo niskim poziomie nauczania. Nauczycielami w nich byli wyłącznie Niemcy. Takie szkoły powstały również w Pleszewie.
Budynek szkolny, nauczyciele, młodzież, konspiracja, tajne nauczanie
Niski poziom nauczania, wroga atmosfera, często nieludzkie traktowanie powodowały, że rodzice niechętnie posyłali swe dzieci do tych szkół. Z tych też względów zaczęły pojawiać się zachęty do podjęcia niebezpiecznej działalności oświatowej jaką było tajne nauczanie. Tajne nauczanie dzięki nauczycielom, rodzicom i samej młodzieży rozpoczęło się na ziemi pleszewskiej już w listopadzie1939r. Inicjatorką była nauczycielka Szkoły Podstawowej Nr 1 Joanna Grygielówna. Na terenie Pleszewa prowadziło tajne nauczanie około 20 nauczycieli. Dzięki nim naukę mogło pobierać 200 uczniów, w tym 14 w zakresie szkoły średniej. zakres nauki obejmował wszystkie klasy szkoły podstawowej oraz klasy gimnazjalne od I do IV. Program tych ostatnich w niektórych przedmiotach realizowali: Joanna Grygielówna, Stanisława Kościńska, Kazimiera Kubacka, Irena i Franciszek Batorowie, Maksymilian Józefiak.
W pokojach dyrektora urzędował Arbeitsamt, zapisując każdego do pracy. W połowie października 1939r. spośród obywateli Pleszewa wybrano 15 zakładników. Byli wśród nich m. in. prof. Józef Koperny oraz prof. Ignacy Laskowski. Pod koniec 1939r. lub na początku 1940r. ulokowano w gachu gimnazjum, na krótki okres, część stacjonujących w Pleszewie wojsk niemieckich. Później otwarto niemiecką szkołę powszechną, a następnie wyższą. Wówczas usunięto z gimnazjalnej biblioteki wszystkie książki polskie na makulaturę do składnicy, której właścicielem był Wojciech Jagiołka. Latem 1943r. przeprowadzono remont gimnazjum w celu przekształcenia budynku na potrzeby żeńskiego seminarium nauczycielskiego. Usunięto wówczas wszystkie ławki szkolne, zastępując je stołami i krzesłami. Z frontu gmachu usunięto płaskorzeźbę patrona gimnazjum, ks. St. Staszica. Seminarium nauczycielskie funkcjonowało w budynku gimnazjum do grudnia 1944r. Po feriach gwiazdkowych 1944r. seminarium zamieniono na tymczasowe koszary, a 24 stycznia 1945r. Pleszew ku ogromnej radości Pleszewiaków był już wolny. Władze Pleszewa 9 lutego 1945r. powierzyły Maksymilianowi Józefiakowi nadzór nad gmachem gimnazjum i zorganizowanie zajęć szkolnych.
Powojenne pięćdziesięciolecie
Pleszew w latach 1945-1996
W dniu 24 I 1945r. w ciągu 4 godzin Pleszew został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej przez wojska radzieckie 7 Korpusu Kawalerii 33 Armii 1 Frontu Białoruskiego. Rozpoczęto odbudowę życia politycznego, społeczno-kulturalnego i gospodarczego miasta.
Władzę administracyjną i polityczną objął Tymczasowy Zarząd Miejski. Tymczasowym burmistrzem został z dniem 27 I 1945r. Jan Holka, a od lutego Jan Barański. W następnych tygodniach wprowadzono system władz przewidziany w dekrecie Krajowej Rady Narodowej (KRN) z 11 IX 1944r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych oraz w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z 23 XI 1944r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego. Ukształtowała się Miejska Rada Narodowa, w skład której wchodzili przedstawiciele polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), Polskiej Partii Robotniczej (PPR), Stronnictwa Pracy (SP), Stronnictwa Ludowego (SL), Stronnictwa Demokratycznego (SD). Szkolnictwo ponadpodstawowe reprezentowała zasadnicza Szkoła dokształcająca, od 1949r. mająca swoja siedzibę w budynku dawnego Bractwa Kurkowego, a także Państwowa Dwuletnia Szkoła Średnia i Męska Szkoła Rolnicza. Przy Zgromadzeniu Sióstr Służebniczek NMP działała Szkoła Gospodarcza dla dziewcząt zamknięta w 1951r. Na poziomie średnim kształciło uczniów Gimnazjum i Liceum im. St. Staszica. W pracy kulturalnej dużą rolę odgrywała Miejska Biblioteka Publiczna uruchomiona w 1951r., oraz biblioteki szkolne z największą, licealną na czele. Chóry „Harmonia” i „Lutnia” kontynuowały miejskie tradycje śpiewacze. W kwestiach oświaty i kultury, w okresie kiedy Pleszew był siedzibą powiatu, dokonano sporego postępu. W latach 1961-70 zbudowano 11 szkół (2 tak zwane tysiąclatki – w Gizałkach i Pleszewie) i 5 domów nauczyciela. Głównymi inwestycjami były: Technikum Rolnicze w Marszewie, Technikum Mechaniczne w Pleszewie, Szkoła Podstawowa w Kowalewie oraz oddana w 1964r. Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janka Krasickiego.
Kształcenie, wychowanie, stosunki społeczno-polityczne, sojusznicy szkoły
Po wyzwoleniu Pleszewa podjęto działania w celu reaktywowania działalności pleszewskiego gimnazjum. Inicjatorami byli Maksymilian Józefiak i Stanisława Kościńska.
Pierwsza konferencja Rady Pedagogicznej odbyła się 28 lutego 1945r. Wzięli w niej udział: Henryk Brandt, Maksymilian Józefiak, Stanisława Kościńska, Lubomira Kozłowska, Zygmunt Misiak, Eleonora Schneider, Stanisław Śronek, Bonifacy Wróblewski i ks. Jan Zaręba. Wybrano również tymczasowego dyrektora szkoły; został nim mgr Maksymilian Józefiak. Z dniem 26 lutego 1945r. rozpoczęto zapisy do szkoły. Zgłosiło się 365 chętnych. Egzaminy z języka polskiego i matematyki przeprowadzono w dniach 1-5 marca dla gimnazjum, a dla liceum w dniach 3-5 marca. Egzaminy, podczas których zwracano uwagę „raczej na inteligencję niż na posiadane wiadomości”, zdało 310 uczniów. Pierwsza powojenna matura rozpoczęła się 5 lipca 1945r. Do egzaminu pisemnego z języka polskiego przystąpiło 13 abiturientów.
Do wyboru mieli trzy tematy:
– Rola chłopa i robotnika w literaturze naszej.
– Rola trzech naszych wieszczów w czasach niewoli.
– Jakie zadania czekają nas Polaków teraz i w najbliższym czasie.
W lipcu 1945r. maturę w pleszewskim gimnazjum zdawali również eksterniści. Warunki dopuszczenia były następujące:
– odpowiedni wiek,
– świadectwo z 4 klas gimnazjum lub szkoły zawodowej,
– odbycie służby wojskowej lub kurs PO.
Egzamin pisemny eksternistów obejmował:
– wydział humanistyczny: j. polski, j. łaciński, j. nowożytny;
– wydział klasyczny: j. polski, j. łaciński, grekę;
– wydział matematyczno-fizyczny: j. polski, matematykę fizykę i rysunki;
– wydział przyrodniczy: j. polski, biologię fizykę i rysunki.
Egzamin ustny był zróżnicowany profilowo. W roku szkolnym 1948/49 dyrektorował mgr Władysław Hipolit Marciniak, a od 1949r. aż do 1966r. stanowisko to sprawował mgr Władysław Jachowski. Do końca roku szkolnego 1947/48 szkoła funkcjonowała jako Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stanisława Staszica. Od roku 1948/49 przyjęła nazwę Państwowej Szkoły Ogólnokształcącej stopnia licealnego. Nazwa ta obowiązywała do 1969r. w którym przywrócono szkole dawnego patrona, nadano jej nazwę: Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica.
Do roku 1947 obowiązywał egzamin do gimnazjum, a następnie drugi z gimnazjum do liceum. W okresie 1972-1984 kandydaci do liceum byli przyjmowani na podstawie świadectw. W roku 1984 wprowadzono ponownie egzaminy wstępne. W 1949r. wprowadzono czteroklasowe liceum ogólnokształcące, przy czym szkoła podstawowa i liceum zostały powiązane w jedną, XI-letnią jednolitą szkołę ogólnokształcącą. Zniesiono podział na liceum i gimnazjum oraz podział liceów na humanistyczne i przyrodnicze. W programie szkoły ogólnokształcącej podkreślono rolę przedmiotów matematyczno-przyrodniczych przy jednoczesnym utrzymaniu dużego zakresu programowego przedmiotów humanistycznych. Duży nacisk położono również na geografię i geologię. Łacinę utrzymano w liceum, ale jako przedmiot fakultatywny.
W roku szkolnym 1952/53 wprowadzono nowy przedmiot – naukę o konstytucji. W połowie lat siedemdziesiątych zaczęto wprowadzać w szkołach tzw. poznański system wychowawczy. Również w liceum uwypuklono elementy tego systemu: uroczyste rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego, przekazywanie sztandaru, organizowanie Dni Młodości, wprowadzenie systemu nagród. W roku szkolnym 1975/76 powołano Zespół Wychowawczy składający się z 4 sekcji:
– prac społecznych i opieki nad młodzieżą,
– spraw kulturalnych i ideowych,
– bezpieczeństwa, porządku i estetyki,
– sportu i turystyki.
Koniec lat osiemdziesiątych i początek dziewięćdziesiątych to dalsze zmiany w szkole, które wynikały z ogólnych zmian politycznych i społeczno-gospodarczych dokonujących się w kraju.
Ważnym wydarzeniem w życiu szkoły była wizyta absolwentki liceum, Premier RP Hanny Suchockiej w dniu 27 marca 1993r.
Szkoła w XXI wieku
Nowe technologie
W wiek XXI wkroczyliśmy zgodnie z hasłem: „w pełni nowoczesna szkoła z tradycjami”.
W 2000 roku powstała pierwsza wersja szkolnej strony internetowej, tworzona przez samych uczniów pod kierunkiem pana A. Leśnierowskiego. W ramach tego projektu Michał Kaliński przygotował powyższy rys historyczny, a oprawą graficzną witryny zajęła się Paula Czyżak, której grafika użyta po raz pierwszy na stronie WWW stała się z biegiem czasu logo I LO im. St. Staszica w Pleszewie. W tworzeniu pierwszej wersji strony brali również udział: Anna Biernacka, Natalia Kulig, Magdalena Michalak, Anna Słonińska, Agata Szymaniak, Michał Urbaniak, Aleksandra Załustowicz.
W 2001 roku szkoła wkroczyła w nowy etap rozwoju, w którym położono nacisk na współczesne technologie wspomagające proces dydaktyczny. Dzięki staraniom władz szkoły do chwili obecnej udało się wyposażyć liceum w dwie pracownie komputerowe, laboratorium chemiczne, pracownie fizyczną (skomputeryzowaną dzięki udziałowi w projekcie „Fizyka jest Ciekawa”), centrum multimedialne mieszczące się w szkolnej bibliotece, dwie tablice multimedialne w pracowniach językowych oraz komputery dla nauczycieli w każdej klasie.
Szkoła nie przestaje dbać o swój rozwój i w ramach najnowszych inicjatyw w roku szkolnym 2010/2011 wprowadziła elektroniczny dziennik.
Zmiana nazwy i reaktywacja gimnazjum
W roku 2012r. szkoła wróciła do systemu organizacyjnego zawieszonego w 1949r. przywracając gimnazjum. W konsekwencji, od września 2012r. szkoła równolegle prowadzi zajęcia dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej oraz gimnazjum.
W styczniu 2012r. w imieniu Rady Pedagogicznej I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Staszica w Pleszewie dyrektor szkoły, Lilla Deleszkiewicz zwróciła się do Zarządu Powiatu w Pleszewie z pismem o podjęcie działań w sprawie utworzenia gimnazjum dwujęzycznego. W lutym 2012r. Starosta Pleszewski wystosował pismo w imieniu Zarządu powiatu i dyrekcji I LO w Pleszewie do burmistrza Miasta i Gminy Pleszew, do wójtów gminy Chocz, Czermin, Gizałki, Dobrzyca i Gołuchów w sprawie wyrażenia zgody na zawarcie porozumienia z powiatem pleszewskim dotyczącego powierzenia powiatowi działań związanych z utworzeniem i prowadzeniem gimnazjum dwujęzycznego w Pleszewie. Pozytywnie na wniosek szkoły odpowiedziały dwie gminy gmina Chocz i Gizałki, i tak 26 kwietnia 2012r. Rada Gminy Gizałki podjęła uchwałę nr XIX/107/2012, a 30 kwietnia 2012r. Rada Gminy Chocz podjęła uchwałę nr XIV/83/2012 w sprawie wyrażenia zgody na zawarcie przez gminę Gizałki i Chocz z powiatem pleszewskim porozumienia dotyczącego prowadzenia gimnazjum dwujęzycznego w Pleszewie.
17 maja 2012r. w I Liceum odbyło się pierwsze spotkanie dla uczniów i rodziców zainteresowanych kształceniem absolwentów kl. VI w gimnazjum dwujęzycznym. 31 maja 2012r. Rada Powiatu w Pleszewie podjęła uchwałę nr XVIII/98/12 w sprawie powołania Gimnazjum Dwujęzycznego im. Stanisława Staszica w Pleszewie.
1 czerwca 2012r. Zarząd Powiatu w Pleszewie podejmuje uchwałę nr LXXI/117/2012 upoważniającą dyrektora I LO do organizacji Gimnazjum i przeprowadzenia rekrutacji. W rezultacie 1 czerwca 2012r rozpoczęto rekrutację do gimnazjum, która trwała do 3 lipca 2012r.
18 czerwca 2012r. Rada Pedagogiczna I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Staszica w Pleszewie wyraziła pozytywną opinię w sprawie utworzenia zespołu szkół o nazwie „Liceum i Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Pleszewie”. 28 czerwca 2012r. Rada Powiatu w Pleszewie podjęła uchwałę XIX/103/12 w sprawie założenia zespołu szkół o nazwie „ Liceum i Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Pleszewie”.
3 lipca 2012r. zakończono rekrutację do gimnazjum, z 38 kandydatów zostaje przyjętych do gimnazjum 32. 5 lipca 2012r. odbyło się pierwsze spotkanie przyjętych do gimnazjum uczniów i rodziców z wychowawcami i dyrekcją naszej szkoły.
27-28 lipca 2012r. zorganizowano pierwszy biwak integracyjny dla gimnazjalistów w Gołuchowie, na terenie Ośrodka wypoczynkowego Fabryki Maszyn Spożywczych W Pleszewie. 1 września 2012r. nowa klasa gimnazjum uczestniczyła w inauguracji roku szkolnego 2012/2013.